تهاتر ملک : در فرهنگ لغت دهخدا تهاتر به معنای مبادله کالایی با کالای دیگر آورده شده و فرهنگستان ایران هم واژه پایاپای را به جای آن پذیرفته است. در اصطلاح نیز، تهاتر به معنای برطرف شدن دو دین در مقابل هم و تا اندازه‌ای است که با هم برابر شوند. تهاتر ملک در موارد مختلف مورد استفاده قرار گرفته و یکی از آن‌ها نیز کاربرد و ثبت تهاتر در حسابداری است.
ما در این مقاله قصد داریم برای آشنایی شما خوانندگان عزیز با چگونگی تهاتر در حسابداری و امور مالی، ابتدا مطالبی را در خصوص تهاتر، شرایط و انواع آن ذکر کرده و سپس به توضیح تهاتر در حسابداری بپردازیم با ایران تهاتر همراه باشید.
تهاتر ملک ؛ تهاتر چیست؟
تهاتر ملک در میان عامه مردم به این معناست که، وقتی دو شخص نسبت به یکدیگر بدهکار و در عین حال طلبکار هستند، در صورت یر به یر شدن طلب و بدهی بین آن‌ها تهاتر صورت می‌گیرد. اما تهاتر در عالم حقوق، از شرایط و قواعد خاصی پیروی می‌کند. در واقع در بسیاری از اوقات آن‌چه مردم به عنوان تهاتر می‌شناسند، با آن‌چه در قانون مدنی ایران و دیدگاه حقوق‌دانان در مورد آن ذکر شده، متفاوت است.
تهاتر ملک از دیدگاه قانون و حقوق‌دانان
در ماده ۲۹۵ قانون مدنی ایران، این‌گونه آمده است: «تهاتر قهری است و بدون اینکه طرفین در مورد آن تراضی نمایند حاصل می‌گردد» در ادامه و در مواد بعدی نیز، شرایط ایجاد تهاتر ذکر شده است. در مقابل در بسیاری از تألیفات حقوقی و با توجه به مفهوم مواد قانونی، تهاتر به سه یا چهار نوع تقسیم شده است، اما در نهایت نیز تهاتر را به حکم قانون قهری دانسته و این تقسیم‌بندی را تنها از جهت ایجاد شرایط تهاتر ذکر می‌کنند.
انواع تهاتر ملک
همان‌طور که ذکر شد، حقوق‌دانان انواع مختلفی را برای تهاتر (مانند تهاتر ملک مسکونی و ویلایی ) در نظر گرفته‌اند که در ادامه به معرفی و توضیح مختصری در مورد آن‌ها می‌پردازیم.
تهاتر قهری
با توجه به نام آن، این تهاتر به صورت قهری، بدون نیاز به اراده طرفین و به حکم قانون ایجاد می‌شود، اما به وقوع پیوستن آن شرایط ویژه آب دارد.
شرایط ایجاد تهاتر
۱٫ دو شخص در مقابل هم، بدهکار و طلبکار باشند.
۲. جنس موضوع دو دین یکی باشد.
به عنوان مثال یکی برنج و دیگری گندم نباشد.
۳. زمان و مکان تادیه هر دو دین یکسان باشد.
۴. یکی از دو دین در توقیف شخص ثالثی نباشد.
۵. موضوع هر دو دین کلی باشد.
مثلا گندم در تهاتر ملک با زمین یک موضوع کلی است و بر مصادیق متعددی بار می‌شود اما قطعه فرش دستباف که به وسیله فلان هنرمند بافته شده، کلی نیست و یک عین معین است.
تهاتر قضایی
در این نوع تهاتر تمام شرایط به وقوع پیوستن آن موجود بوده اما مورد انکار مدیون قرار می‌گیرد. در اینجا مرجع قضایی وارد شده و تهاتر را اعلام می‌نماید. در واقع تهاتر در ایجا نیز قهری است ولی به حکم قاضی اثبات می‌گردد.
تهاتر قراردادی
تهاتر قراردادی زمانی شکل می‌گیرد که شروطی مانند زمان و مکان و جنس موضوع دو دین مانند هم نبوده و طرفین با رضایت خود جنس را تبدیل کرده و یا زمان و مکان تادیه را یکسان قرار دهند. در این حالت نیز، اراده طرفین تنها تا برقراری شرایط یکسان تاثیر داشته و پس از آن، به حکم قانون است که تهاتر حاصل می‌گردد.
تهاتر ایقاعی
در برخی از موارد، شرایط تهاتر موجود نبوده و وقوع آن متکی به اراده یکی از طرفین است. مثلا زمان تادیه یکی از دیون در ۹ آبان و دیگری ۹ آذر است. در این حالت اگر فردی که زمان تادیه دین او در ۹ آبان است از حق خود بگذرد و بپذیرد که در ۹ آذر طلبش پرداخت گردد، شرایط ایجاد تهاتر برقرار و در نهایت باز هم به حکم قانون تهاتر بین دو دیون ایجاد می‌شود.
تهاتر ملک و امور مالی
ثبت تهاتر در حسابداری یکی از اموری است که در این علم انجام می‌گیرد و قواعد خاص خود را دارد.
تهاتر در حسابداری نیز به معنای پایاپای کردن است و سه نوع کلی دارد:
۱. پایاپای کردن دارایی‌ها و بدهی‌ها در صورت وضعیت مالی
۲. پایاپای کردن درآمدها و هزینه‌ها در صورت عملکرد مالی
۳. پایاپای کردن جریان‌های نقدی در صورت جریان‌های نقدی
استانداردهای تهاتر ملک
به طور کلی برای انجام امور حسابداری استانداردهایی وجود دارد که حسابدارهای سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف ملزم به رعایت آن‌ها هستند. این استانداردها دو نوع بین‌المللی و داخلی دارند که به جز چند مورد، سایر موارد آن شبیه یکدیگر است.
در خصوص تهاتر و شرایط ثبت تهاتر در حسابداری، چند بند از استانداردهای حسابداری به چگونگی شکل‌گیری آن اختصاص یافته است. به عنوان مثال در بند ۳۱ استاندارد حسابداری شماره ۱ آمده است: «واحد تجاری نباید دارایی‌ها و بدهی‌ها یا درآمدها و هزینه‌ها را تهاتر کند، مگر اینکه در یکی از استانداردهای حسابداری تهاتر آن‌ها الزامی یا مجاز شده باشد.» به عنوان مثال، دارایی‌ها و بدهی‌های طرح بازنشستگی، الزاما باید تهاتر شوند.
همچنین در بند ۳۲ این استاندارد نیز این‌گونه آورده شده که «دارایی‌ها و بدهی‌ها و درآمدها و هزینه‌ها باید جداگانه گزارش شوند به استثنای مواردی که تهاتر محتوای معامله یا رویداد دیگری را منعکس می‌کند.»
مزایای تهاتر ملک
به طور کلی، انجام و ثبت تهاتر در حسابداری می‌تواند مزایای متعددی داشته باشد که در ادامه به معرفی مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:
- کاهش نقدینگی
در صورتی که یک شخص (اعم از حقیقی یا حقوقی) با کاهش نقدینگی مواجه شده و در عین حال طلبی از شخص مقابل داشته و یا به کالای یا خدماتی که او ارائه می‌کند، نیاز داشته باشد، می‌تواند به تهاتر روی آورد. البته همان‌طور که بیان شد، رعایت استانداردهای حسابداری نیز ضروری است.
- دور زدن تحریم‌ها
در شرایط تحریم، در صورتی که شرکت‌های دولتی و بین‌المللی از تهاتر استفاده نکنند، دچار ضررهای هنگفت و ورشکستگی می‌شوند. در چنین مواردی، استفاده از تهاتر می‌تواند جلوی بسیاری از ضررها را بگیرد.
- فرار مالیاتی
هرچند این نظر قانونی و حتی اخلاقی، این مورد نمی‌تواند مزیت تلقی شود، اما از دیدگاه مودیان مالیاتی، وقوع تهاتر می‌تواند گزینه مناسبی برای عدم پرداخت مالیات باشد.
جمع‌بندی
در صورتی که دو شخص، در مقابل یکدیگر بدهکار و طلبکار بوده و دیون آن‌ها سایر شرایط قانونی را نیز دارا باشد، تهاتر واقع شده و دیون ساقط می‌گردد. این تعریفی است که قانون از تهاتر دارد، اما عامه مردم، بدون وجود شرایط نیز تهاتر را برقرار دانسته و نام تهاتر قراردادی به آن می‌دهند. گذشته از این موارد، تهاتر و ثبت تهاتر در حسابداری نیز یکی مواردی است که به وفور اما با رعایت استانداردهای موجود در علم حسابداری انجام می‌شود. تهاتر و به ویژه تهاتر در حسابداری، اهمیت و مزایای متعددی دارد و همین امر باعث رغبت به انجام آن می‌گردد.